4η εργασία για ΕΠΟ 10

Εργασία που εκπόνησα για το μάθημα της Ιστορίας του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού

2013-2014

Θέμα 4^ης εργασίας

Ποιες αιτίες οδήγησαν στην άνοδο και επικράτηση του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού κατά την περίοδο του μεσοπολέμου ; Αναφερθείτε στα ιδεολογικά χαρακτηριστικά και τις πολιτικές πρακτικές των δύο αυτών κινημάτων μέχρι την παγίωσή τους στην εξουσία.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

   Η εργασία αυτή εκπονείται στα πλαίσια του μαθήματος της Γενικής Ιστορίας της Ευρώπης και έχει ως σκοπό να παρουσιάσει τις αιτίες που οδήγησαν στην άνοδο και επικράτηση του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού εθνικοσοσιαλισμού . Θα αναφερθεί στα ιδεολογικά χαρακτηριστικά και τις πολιτικές πρακτικές των δύο κινημάτων κατά την περίοδο του μεσοπολέμου περιγράφοντας  τον φασισμό και τον ναζισμό  στην πορεία τους μέχρι την παγίωσή τους στην εξουσία.

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

   Η  ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων την περίοδο του μεσοπολέμου οφείλεται τόσο στην κατάρρευση μετά τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο   των παλαιών αυτοκρατορικών καθεστώτων καθώς και στην εξασθένηση των  μικροαστών και μεσοαστών. [1]

   Τα αυταρχικά  καθεστώτα στηρίχθηκαν από τους βιομηχάνους αλλά και από την εκκλησία η οποία έτρεμε το ενδεχόμενο επικράτησης του κομμουνισμού.[2]

                                                                            ΙΤΑΛΙΚΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ

      Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ,η Ιταλία ήταν στην πλευρά των νικητών. Κατά την γνώμη των Ιταλών όμως ,τα κέρδη ήταν ελάχιστα και υπήρχε έντονη δυσαρέσκεια. Η Γαλλία και η Αγγλία δεν έδωσαν τα εδάφη που είχαν υποσχεθεί το 1915 (όπως την Δαλματία).[3] Η Ιταλία το 1919 -1921 ήταν κοντά στην κοινωνική Επανάσταση ,με ενώσεις εργατών να κάνουν καταλήψεις εργοστασίων ,ενώ οι χωρικοί καταπατούσαν τα μεγάλα αγροκτήματα.[4]

   Σε συνθήκες πολιτικής αστάθειας ο Μουσολίνι έγινε ο ηγέτης και εμπνευστής του φασιστικού κινήματος. [5]Ο Μουσολίνι ,ήταν   δάσκαλος ,εργάστηκε αργότερα  ως  δημοσιογράφος και ήταν δραστήριο και ριζοσπαστικό  μέλος του Ιταλικού Σοσιαλιστικού κόμματος εκδίδοντας την  εφημερίδα Avanti .[6]Μέσα στην κοινωνική αναταραχή διαφοροποιήθηκε από τον σοσιαλισμό και έγινε εκδότης της εφημερίδας  Il Popolo d’ Italia που προωθούσε εθνικιστές και «κορπορατιστικές» θέσεις. [7]

Το  πρώτο φύλλο της εφημερίδας Popolo d”Italia (1914) Πηγή: «Σύντροφος Μουσολίνι» εκδόσεις φιλίστωρ ,Αθήνα ,1999 φωτ. VI

   Ο «κορπορατισμός» εκπροσωπούσε τα οικονομικά και επαγγελματικά συμφέροντα. Το φαινόμενο αυτό χαρακτηρίστηκε ως οργανική συμμετοχή ή δημοκρατία, αλλά στην ουσία  έχει συνδυαστεί με αυταρχικά καθεστώτα και ισχυρά κράτη τεχνοκρατών και γραφειοκρατών .[8]

   Ο Μουσολίνι το 1919 διατύπωσε το ιδρυτικό πρόγραμμα του κινήματός του και το 1921 οργάνωσε σε όλη την Ιταλία τοπικές παραστρατιωτικές ομάδες  νεαρών εθνικιστών («Fasci» από το ρωμαϊκό «δέσμες» ,εξ ου και ο φασισμός).Οι φασίστες ήταν  πιστοί στον Μουσολίνι και ήταν  βασικό όπλο τρομοκρατίας κατά των αντιπάλων του. Το 1921 το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα αριθμούσε  300.000 άτομα.[9]

      Τα κυριότερα δόγματα του φασισμού ήταν ο Ολοκληρωτισμός ,ο Εθνικισμός και ο Μιλιταρισμός.[10]

   Το 1922  ,ο Μουσολίνι διεκδίκησε την πρωθυπουργία.[11]Με την « Πορεία προς την Ρώμη» μια «παρωδία λαϊκής επανάστασης» [12] 50.000  μελανοχιτώνες στις 28 Οκτωβρίου 1922 κατέλαβαν την ιταλική πρωτεύουσα ,κήρυξαν την φασιστική επανάσταση ,ανάγκασαν τον πρωθυπουργό σε παραίτηση και ο αυτοκράτορας Βίκτωρ Εμμανουήλ Γ΄ ανέθεσε στο Μουσολίνι να σχηματίσει κυβέρνηση.[13]

   Κυβερνώντας πάνω στην  βάση του κορπορατισμού το 1925 υπογράφτηκε  η Συμφωνία του Παλάτσο Βιντόνι ,μια συμφωνία ελέγχου της εργατικής δύναμης . [14]

   Μέχρι το 1925 ο «Ντούτσε» (Duce – ηγέτης ) [15] κατόρθωσε να απαγορεύσει την λειτουργία των υπόλοιπων κομμάτων . Τα διατάγματα εγκρίνονταν άμεσα από το Κοινοβούλιο  και ο συντονισμός  του κράτους ανατέθηκε σε ένα συμβούλιο 22 σωματείων. Το 1938 διαλύθηκε η αποδυναμωμένη Βουλή και αντικαταστάθηκε από το «Συμβούλιο των fasci και των συντεχνιών». Τα μέλη των συνδικάτων ,οι εκπαιδευτικοί ,έπρεπε υποχρεωτικά να ήταν μέλη του φασιστικού κόμματος .Η προπαγάνδα μέσω του Τύπου ,του κινηματογράφου ,του ραδιοφώνου ,του αθλητισμού ήταν το δυνατό όπλο του Μουσολίνι για χειραφέτηση του λαού.[16]

ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΣ ΕΘΝΟΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

  

   Στην διάρκεια του Μεσοπολέμου η Γερμανία είχε να αντιμετωπίσει πέρα από την οικονομική κρίση ως ο μεγάλος ηττημένος ,και βαθιά πολιτική κρίση. Το 1918 οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας ,στήριξαν μια κυβέρνηση συνεργασίας σοσιαλοδημοκρατών, εκπροσώπων του κέντρου, και μετριοπαθών. Με το σύνταγμα της Βαϊμάρης το 1919 ,θεσπίστηκε αβασίλευτη δημοκρατία ,καθολική ψηφοφορία ,αναγνωρίστηκαν πολιτικές ελευθερίες. Όμως σε περιόδους έκτακτης ανάγκης το Σύνταγμα αναγνώριζε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας το δικαίωμα ανάκλησης της ελευθερίας ,ακόμα και την χρήση βίας.[17]

   Λόγω των συνθηκών – ήττα και ταπεινωτικές αξιώσεις από τους Συμμάχους ,το πολιτικό σύστημα αντιμετώπιζε την απογοήτευση κυρίως πολλών απόστρατων αξιωματικών και οπλιτών. [18] Ένας από αυτούς ήταν ο Αδόλφος Χίτλερ ,αυστριακός στην καταγωγή .  Παρότι Αυστριακός ,κατατάσσεται στον Γερμανικό στρατό όπου μάχεται στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο,  παρασημοφορείται για την γενναιότητά του και κερδίζει την εύνοια των ανωτέρων του.[19]

   Ο Χίτλερ ,το 1919 γίνεται συνιδρυτής του Εθνικού Σοσιαλιστικού Κόμματος Γερμανών Εργατών – του ναζιστικού κόμματος ,(nazi - σύντμηση της λέξης «Nationalsozialisten») [20]. Κατάφερε να αναδειχθεί στο κόμμα χάρη στην ρητορική του ικανότητα [21]και μετά το  αποτυχημένο  «πραξικόπημα της μπυραρίας»[22] το 1923 φυλακίστηκε για ένα χρόνο όπου έγραψε το βιβλίο «Ο Αγών μου»  το οποίο περιείχε αντισημιτικές ,ακραίες εθνικιστικές  και αντικομμουνιστικές θέσεις.[23]

   Ο Χίτλερ θαύμαζε τον Μουσολίνι ,στις αρχές της πορείας του στην πολιτική τον χαρακτήριζαν ακόμα και ως «Μουσολίνι της Γερμανίας»  και θεωρούσε ότι θα έπρεπε να γίνει κάτι αντίστοιχο  της «Πορείας προς την Ρώμη» και στην Γερμανία.[24]

   Το κόμμα του Χίτλερ ανέβηκε στην εξουσία βασιζόμενο στο πληγωμένο γόητρο των Γερμανών και στον μύθο της «πισώπλατης μαχαιριάς» που είχε ως στόχο τους Εβραίους και τους σοσιαλιστές πολιτικούς. Ως τα τέλη του 1920 οι επίλεκτες ομάδες του ,τα SA και μετέπειτα τα SS , τρομοκρατούσαν ,δολοφονούσαν τους αντιπάλους του  - σοσιαλιστές και κομμουνιστές.[25]

   Η μετατροπή του σε μαζικό κόμμα επιταχύνθηκε από την οικονομική κρίση. Οι αγρότες και οι εργάτες σε εξαθλίωση ,οι φοιτητές χωρίς μέλλον καθώς και οι χιλιάδες άνεργοι κινούνταν στα άκρα του πολιτικού φάσματος – τον κομμουνισμό και τον ναζισμό. Τα μεσαία στρώματα ήταν ο καταλύτης στην άνοδο των ναζί ,αφού διέβλεπαν τον κίνδυνο του κομμουνισμού.[26]

   Ο Χίτλερ προπαγάνδιζε και υποσχόταν ανατροπή των διεθνών περιορισμών της Γερμανίας ,επέκτασή της στον «ζωτικό χώρο» της ,εκδίωξη των Εβραίων ,οικονομική ανόρθωση ,απασχόληση, κοινωνική εξασφάλιση.[27]

   Στις εκλογές του 1924 το ναζιστικό κόμμα είχε το 3% ,αλλά την τριετία 1929-1932 η άνοδος υπήρξε ραγδαία. Το 1932 στις προεδρικές εκλογές πήρε το 36% ,και το κόμμα το 37%. Το 1933 ο πρόεδρος Χίντενμπουργκ διόρισε τον Χίτλερ πρωθυπουργό καθώς είχε την στήριξη των κύκλων των μεγαλοβιομηχάνων ,γαιοκτημόνων, τραπεζιτών.[28]

   Στις 27 Φεβρουαρίου ο Χίτλερ σκηνοθέτησε την πυρπόληση του Γερμανικού Κοινοβουλίου κατηγορώντας τους κομμουνιστές και έτσι η χώρα περιήλθε σε κατάσταση «εκτάκτου  ανάγκης» με τον πρόεδρο να άρει τις πολιτικές ελευθερίες. Στις νέες εκλογές ο Χίτλερ πήρε το 44% των ψήφων και παραχωρήθηκε απόλυτη εξουσία στο πρόσωπό του. Διαλύθηκαν όλα τα κόμματα πλην του ναζιστικού ,καταργήθηκαν τα συνδικάτα, εξαπολύθηκε διωγμός κατά των Εβραίων ,των κομμουνιστών ,των αντιφρονούντων διανοούμενων ,των τσιγγάνων, των ομοφυλοφίλων, και στην συνέχεια των εσωκομματικών του αντιπάλων με την διάλυση των SA ( Η νύχτα των «Μεγάλων μαχαιριών»[29])  .Δημιουργήθηκαν στρατόπεδα εκτέλεσης ,υπήρξε αυστηρή λογοκρισία σε όλους τους πνευματικούς τομείς, αυστηρός έλεγχος στην παιδεία .[30] Ο ρατσισμός οδηγεί το ναζιστικό ολοκληρωτισμό ,και  δημιουργεί  τον «νέο άνθρωπο» σε μια «εξαγνισμένη» Ευρώπη ,μέσω των γενοκτονιών – το μέγιστο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.[31]

   Παρόλο τον ανελεύθερο χαρακτήρα του ο ναζισμός είχε μεγάλη λαϊκή αποδοχή. Δάμασε την ανεργία ,έγιναν στρατιωτικοί εξοπλισμοί ,δημόσια έργα. Υπήρχε κοινωνικό πρόγραμμα το οποίο περιελάμβανε διακοπές ,αθλητισμό . [32]

   O ίδιος ο Χίτλερ με τον θάνατο του Χίντεμπουργκ συνδύασε τις εξουσίες του προέδρου του Ράιχ και του καγκελάριου ως Fuhrer – Οδηγητής [33] .Λατρευόταν και ικανοποιούσε τον γερμανικό λαό με την ρητορική του , την επιθετική εξωτερική πολιτική του και τον αναγεννημένο γερμανικό εθνικισμό του Γ΄ Ράιχ – διάδοχο της αυτοκρατορίας των Hohenstaufen του Μεσαίωνα και της αυτοκρατορίας των Hohenzollern των νεότερων χρόνων.[34]

Καρτ – ποστάλ του Hans von Norden ,1933  Η λεζάντα γράφει « Αυτό που ο Βασιλιάς κατέκτησε, ο Πρίγκιπας διαμόρφωσε ,ο Στρατηγός υπερασπίστηκε ,το έσωσε και το ένωσε ο Στρατιώτης» Πηγή:Ian Kershaw “Χιτλερ,1889-1936» εικ. 49

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

   Ο Ιταλικός φασισμός και ο γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός χαρακτηριζόντουσαν εξίσου από τον αυταρχισμό, τον κορπορατισμό ,τον άκρατο εθνικισμό, τον μιλιταρισμό ,τον συγκεντρωτισμό ,την λογοκρισία ,την δίωξη του ελεύθερου πνεύματος . Και οι δύο ηγέτες των κινημάτων θεοποιήθηκαν από τον λαό τους και προβλήθηκε η ιδέα της δημιουργίας ενός νέου ανθρώπου.   Ο φασισμός διαφοροποιήθηκε μόνο στις θέσεις του ακραίου ρατσισμού και του αντισημιτισμού οι οποίες  ήταν πρωταρχικής σημασίας για τους ναζιστές.[35]

   Αποτέλεσαν και τα δύο κόμματα πρότυπα για κινήματα και καθεστώτα  – μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1930 σχεδόν όλες οι χώρες της Κεντρικής , Ανατολικής , και νότιας Ευρώπης θα ενστερνίζονταν  τον αυταρχισμό  και την δικτατορία.[36]

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αρβελέρ Ε. - Aymard M. «Οι Ευρωπαίοι ,Νεότερη και σύγχρονη εποχή» τόμος Β΄, Εκδόσεις Σαββάλας ,Αθήνα ,2003

Ράπτης Κώστας « Γενική ιστορία της Ευρώπης» τόμος Β΄ ,Εκδόσεις Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου ,Πάτρα ,1999

Berstein S. – Milza P. «Ιστορία της Ευρώπης» τόμος Γ’ ,Εκδόσεις Αλεξάνδρεια ,Αθήνα, 1997

Blanning T.C.W. «Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης»   , Εκδόσεις Τουρίκη  , Αθήνα ,2009

Burns   , E.M «Ευρωπαϊκή Ιστορία .Ο Δυτικός Πολιτισμός» ,Εκδόσεις Επίκεντρο  ,Θεσσαλονίκη, 2006

Hobsbawm E.J. « Η Εποχή των άκρων: Ο σύντομος 20^ος αιώνας ,1914-1991»   , Εκδόσεις Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης  , Αθήνα ,1990

Joll J. « Η Ευρώπη ,1870-1970» Εκδόσεις Βάνιας ,Αθήνα , 2006

Kershaw I. «Χίτλερ 1889-1936 Ύβρις» , Εκδόσεις Scripta , Αθήνα ,2005

---

[1] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 188

[2] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 188

[3] Ελένη Αρβελέρ,- Μ. Aymard ,Οι Ευρωπαίοι ,Νεώτερη και σύγχρονη εποχή ,Τόμος Β΄, Αθήνα, Αλεξάνδρεια ,1997 σελ.379

[4] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 188

[5] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 189

[6] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 189 και

J.Joll, Η Ευρώπη , 1870 -1970 ,Θεσσαλονίκη ,Βάνιας ,2006, σελ. 282

[7] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 189

[8] E.J. Hobsbawm ,H εποχή των άκρων :Ο σύντομος 20^ος αιώνας ,1914-1991 ,Αθήνα ,ΜΙΕΤ ,1999 σελ.145

[9] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 189

[10] Ε.Μ. Burns ,Ευρωπαϊκή Ιστορία . Ο Δυτικός Πολιτισμός ,Θεσσαλονίκη,Επίκεντρο,2006 σελ. 329

[11] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 189

[12] S.Berstein- P.Milza, Ευρωπαϊκή Ιστορία: Ο Δυτικός Πολιτισμός , Θεσσαλονίκη ,Επίκεντρο ,2006,σελ. 57

[13] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 189

[14] Τ.C.W Blanning ,Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης ,Αθήνα ,Τουρίκη ,2009 σελ.231

[15] Τ.C.W Blanning ,Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης ,Αθήνα ,Τουρίκη ,2009 σελ. 231

[16] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 190

[17] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ. 190

[18] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 191

[19] S.Berstein- P.Milza, Ευρωπαϊκή Ιστορία: Ο Δυτικός Πολιτισμός , Θεσσαλονίκη ,Επίκεντρο ,2006 σελ.75 και Ε.Μ. Burns ,Ευρωπαϊκή Ιστορία . Ο Δυτικός Πολιτισμός ,Θεσσαλονίκη,Επίκεντρο,2006 σελ. 333

[20] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ.191

[21] Ian Kershaw ,Χίτλερ 1889-1936 Ύβρις ,Αθήνα, Scripta, 2005 σελ.132

[22] S.Berstein- P.Milza, Ευρωπαϊκή Ιστορία: Ο Δυτικός Πολιτισμός , Θεσσαλονίκη ,Επίκεντρο ,2006 σελ.75

[23] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 191

[24] E.J. Hobsbawm ,H εποχή των άκρων :Ο σύντομος 20^ος αιώνας ,1914-1991 ,Αθήνα ,ΜΙΕΤ ,1999 σελ. 151 και Ian Kershaw ,Χίτλερ 1889-1936 Ύβρις ,Αθήνα, Scripta, 2005 σελ 214

[25] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 191

[26] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 192

[27] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 192

[28] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 192

[29] Τ.C.W Blanning ,Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης ,Αθήνα ,Τουρίκη ,2009 σελ 235

[30] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 192

[31]Ελένη Αρβελέρ,- Μ. Aymard ,Οι Ευρωπαίοι ,Νεώτερη και σύγχρονη εποχή ,Τόμος Β΄, Αθήνα, Αλεξάνδρεια ,1997 σελ.394

[32] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 192

[33] Τ.C.W Blanning ,Ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης ,Αθήνα ,Τουρίκη ,2009 σελ 235

[34] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 192 και Ε.Μ. Burns ,Ευρωπαϊκή Ιστορία . Ο Δυτικός Πολιτισμός ,Θεσσαλονίκη,Επίκεντρο,2006 σελ. 334

[35] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 206

[36] Κώστας Ράπτης ,Γενική Ιστορία της Ευρώπης Τόμος Β΄ ,Πάτρα ,ΕΑΠ,1997 σελ 206